Dr. C.J. (Kees) Schuurman (1898-1979), psychiater, schreef vele boeken en was actief in de Internationale School voor Wijsbegeerte en het Centrum voor Zelfbezinning.

Schuurman over leven met tegenstellingen: het scheppende leven aangaan

Individu versus totaliteit

In ons innerlijk staan twee krachten tegenover elkaar die even belangrijk zijn: het individu en de totaliteit. Het individu, als zelfstandig wezen dat vanuit zijn eigen kern leeft, is net zo belangrijk als de kosmos in zijn geheel. Egotiek (gerichtheid op het zelf) en erotiek (gerichtheid op de ander) staan naast elkaar, en ons leven slaagt pas als we het juiste ritme tussen deze twee krachten vinden. Samen vormen ze de oerdrang van de mens om zichzelf te vervullen.

Creativiteit en geboorte

Een goede balans tussen egotiek en erotiek leidt tot het vrijmaken van creatieve krachten, zowel op seksueel als geestelijk vlak. Een volwassen bewustzijn dat zowel het geheel kan overzien als kan dienen, schept ruimte voor creativiteit. Volgens Schuurman worden we drie keer geboren: lichamelijk, psychisch en geestelijk. Elke geboorte vereist het doorknippen van een navelstreng: fysiek bij onze geboorte, psychisch door ons los te maken van onze ouders, en geestelijk door onszelf vrij te maken van de kosmos om deze op onze eigen manier te interpreteren.

Dienaar van het geheel worden

Geestelijke autonomie betekent dat we het transcendente – dat wat we eerst niet kunnen bevatten – een plaats geven in ons leven. Ieder mens is een uniek brandpunt van de kosmos en draagt een nieuwe vertolking van het geheel in zich. Zelfstandig worden betekent dat we dit bewustzijn ontwikkelen en inzien dat ons 'ik' slechts een voorlopige vertolking van ons wezen is. Door deze erkenning verdwijnt de arrogantie van het ego, en wordt het ego dienaar van het grotere geheel.

De strijd om mens te worden

De mens heeft een natuurlijke drang om zichzelf te worden, maar is nog niet af. We bevinden ons midden in het proces van menswording en creëren onszelf voortdurend. Tegelijkertijd bestaat er weerstand tegen bewustwording, voortkomend uit onze eigen onbewustheid. Vaak ontvluchten we dit proces door ons te verliezen in ziekte, actie, luiheid, intellect, gevoel of dogma’s. We hebben allemaal levensangst, maar we kunnen kiezen: vluchten of creatief leven. Creatief zijn betekent overgave aan het leven zelf, en dat is wat ons leven tot een vervuld geheel kan maken.

De nieuwe golf van universele cultuur

Schuurman ziet het volgende inzicht als sleutel tot een nieuwe universele cultuur:

  • Liefde voor de wereld.
  • Het erkennen van tegenstellingen als polariteiten.
  • Ruimte geven aan zowel het persoonlijke als het onpersoonlijke.
  • Inzien dat alle lijden vruchtbaar kan zijn.
  • Het ritme van leven en dood omarmen.

Religie, volgens Schuurman, is een ander woord voor creativiteit. Het is wat ons laat ervaren dat tegenstellingen een functionele relatie met elkaar hebben en dat hun schijnbare tegenstelling slechts een vorm is. Het wezenlijke is het ritme van het leven zelf.

Leven met tegenstellingen: vluchten of het scheppende leven aangaan

LinkedIn.com 21 september 2024

We doen nog weleens moeilijk over meevallers en tegenvallers. Vooral tegenwerking en weerstand zou niet moeten bestaan in een ideale samenleving. Dr. C.J. Schuurman, ooit de psychiater van Gerard Reve, boog zich over het omgaan met de tegenstellingen in het leven en hoe dit kan leiden tot een creatief en vervuld bestaan. Hij stelt dat er in ieder mens een spanningsveld bestaat tussen individualiteit en verbondenheid met het geheel. Het vinden van de juiste balans hiertussen is essentieel.

Schuurman beschrijft drie fasen van geboorte en losmaking die een mens doormaakt: fysiek, psychisch en geestelijk. Met name de geestelijke geboorte, waarbij we onszelf bevrijden van vastgeroeste denkpatronen, maakt de weg vrij voor ware creativiteit. Door het ego in dienst te stellen van iets hogers, krijgt het leven zin en betekenis.

De weg naar geestelijke volwassenheid is echter niet zonder uitdagingen. De mens heeft van nature de neiging om te vluchten voor de confrontatie met zichzelf. Toch is het omarmen van dit groeiproces en de bijbehorende 'groeipijnen' de sleutel tot vervulling. Kiezen voor een creatief leven betekent je overgeven aan de stroom van het leven zelf.

Schuurman schetst een aantal universele principes die ten grondslag liggen aan een nieuwe, verbindende levenshouding. Centraal hierin staan liefde, het erkennen van tegenstellingen, ruimte voor individualiteit én verbondenheid, acceptatie van lijden en het ritme van leven en dood. Religie in de ware zin van het woord is volgens hem synoniem aan creativiteit - het vermogen om eenheid te ervaren te midden van ogenschijnlijke tegenstellingen.

Dr. C.J. (Kees) Schuurman (1898-1979), psychiater, schreef vele boeken en was actief in de Internationale School voor Wijsbegeerte en het Centrum voor Zelfbezinning.

Buber, Schuurman en de filosofische dimensie

Het gedachtegoed van zowel Martin Buber als dr. C.J. Schuurman heeft een duidelijke filosofische dimensie, al ligt de focus van hun werk op verschillende accenten binnen de filosofie.

Martin Buber

Buber is een belangrijk denker binnen de dialogische filosofie, waarin de ontmoeting en de relatie centraal staan. Zijn beroemde werk Ich und Du (Ik en Jij) verkent de fundamentele manieren waarop mensen zich tot de wereld verhouden: de Ik-Jij-relatie (een directe, persoonlijke en authentieke ontmoeting) en de Ik-Het-relatie (een meer objectiverende en instrumentele verhouding). Deze gedachtegang heeft een sterke existentiële en ethische basis:

  • Filosofisch: Zijn ideeën sluiten aan bij de existentiële traditie (zoals bij Kierkegaard en Levinas) en fenomenologie, waar de ervaring van ontmoeting en betekenis in het hier-en-nu centraal staan.
  • Zelfbezinning: De dialoog met de ander – of dit nu een persoon, de natuur, of een goddelijk wezen is – weerspiegelt ook een dialoog met jezelf. Het nodigt uit tot reflectie over wie je bent in relatie tot de wereld.

Dr. C.J. Schuurman

Schuurman, met zijn focus op zelfbezinning, sluit aan bij wat men de praktische filosofie of levenskunst kan noemen. Zijn werk richt zich op het onderzoeken van de eigen innerlijke wereld om meer inzicht te krijgen in levensvragen, de menselijke conditie en persoonlijke verantwoordelijkheid:

  • Filosofisch: Zijn benadering is fenomenologisch van aard, waarbij hij de mens ziet als een wezen dat voortdurend op zoek is naar balans en betekenis. Hij zoekt hierbij naar verbindingen tussen het individu, de ander, en de wereld.
  • Zelfreflectie als filosofische oefening: Zelfbezinning is een klassieke filosofische praktijk, die al bij Socrates centraal stond ("Ken uzelf"). Bij Schuurman draait het om het herkennen van patronen, het onderzoeken van verlangens en het vinden van een eigen weg in het leven.

Overlap en samenhang

  • Beiden plaatsen de mens als relationeel wezen in het centrum. Voor Buber is dit de dialoog, en voor Schuurman de reflectie op het zelf in relatie tot anderen en het grotere geheel.
  • Beiden hebben een existentiële inslag, waarbij ze vragen stellen over betekenis, verantwoordelijkheid en authenticiteit.
  • Beide benaderingen nodigen uit tot zelfonderzoek: bij Buber vanuit de ontmoeting, bij Schuurman vanuit introspectie.

Kortom, de gedachtewerelden van Buber en Schuurman zijn nauw verweven met filosofische tradities, waarbij ze niet alleen denken over het leven, maar ook handvatten bieden voor hoe je bewust kunt leven en reflecteren op je eigen bestaan.